აუტიზმის სპექტრის აშლილობა

აუტიზმის სპექტრის აშლილობა ნეიროგანვითარების დაავადებაა, რომელიც ბავშვის საკომუნიკაციო და საინტერაქციო უნარებს მკვეთრად აქვეითებს. დაავადება ასევე მოიცავს შეზღუდულ, განმეორებად ქცევას, ინტერესებსა და აქტივობებს. აშლილობა პაციენტს პრობლემებს უქმნის ნორმალურ ფუნქციონირებაში სოციალურ, ოკუპაციურ და ცხოვრების სხვა ასპექტებში.

აუტიზმის სპექტრის აშლილობა, ამერიკის ფსიქიატრთა ასოციაციის ბოლო კლასიფიკაციის თანახმად, ერთი დაავადებაა, რომელიც მოიცავს დაავადებათა სპექტრს. ადრე ეს დაავადებები ცალ–ცალკე განიხილებოდა. ესენია: აუტიზმი, ასპერგერის სინდრომი, ბავშვობის დეზინტეგრირებული აშლილობა და განვითარების პერვაზიული დარღვევა.

სიტყვა “სპექტრი” ამ დაავადების ჯგუფს სიმპტომებისა და ნიშნების მრავალფეროვნების გამო შეესაბამება. ტერმინი “ასპერგერის სინდრომი” უკვე აღარ გამოიყენება, თუმცა ჯერ კიდევ ხმარებაშია და ასახავს აუტიზმის სპექტრის დაავადების მსუბუქ ფორმას.

აუტიზმის დიაგნოზი უფრო და უფრო მეტ ბავშვს ესმება. უცნობია, რა იწვევს ამ რიცხვის ზრდას, უკეთესი დიაგნოსტიკა, რეალურად დაავადებულთა რაოდენობის მომატება, თუ ორივე.

აუტიზმის სპექტრის დაავადებები არ იკურნება, თუმცა ინტენსიური, ადრეული თერაპია დიდ განსხვავებას იძლევა ბავშვების მომავალი ცხოვრების ხარისხში.

აუტიზმის სპექტრის აშლილობას სპეციფიკური ცნობილი მიზეზი არ აქვს. აშლილობის კომპლექსურობისა და სიმპტომების ვარიაბელურობის გამო, მიზეზებიც სავარაუდოდ მრავალია. გენეტიკა და გარემო–ფაქტორები გარკვეულ როლს თამაშობს. 

გენეტიკური პრობლემები. რამდენიმე გენი სავარაუდოდ ჩართულია აუტიზმის განვითარებაში. ზოგიერთ ბავშვში, აუტიზმი სხვა გენეტიკურ დაავადებასთან ერთად გვხვდება, როგორიცაა რეტის სინდრომი ან მყიფე X–ის სინდრომი. სხვა ბავშვებში, გენები აუტიზმის მიდრეკილებას ზრდის. შესაძლოა, იყოს სხვა გენებიც, რომლებიც თავის ტვინის განვითარებასა და უჯრედშორის კომუნიკაციაში მონაწილეობენ, რაც სიმპტომების სიმძიმეს განსაზღვრავს. ზოგიერთი გენეტიკური პრობლემა მემკვიდრულია, ზოგი კი უცაბედად წარმოიქმნება. 

გარემო–ფაქტორები. მკვლევარები ეძებენ აუტიზმის განვითარებაში მონაწილე ფაქტორებს, როგორიცაა ვირუსული დაავადებები, ფეხმძიმობის გართულებები ან ჰაერის დაბინძურება. 

• ყველაზე დიდი უთანხმოება აუტიზმთან დაკავშირებით ეხება მის კავშირს ვაქცინაციასთან, განსაკუთრებით წითელა, წითურა, ყბაბურის ვაქცინასთან (წწყ). კვლევების მიუხედავად, არცერთ სანდო მეცნიერს არ დაუმტკიცებია კავშირი აუტიზმის სპექტრის აშლილობის განვითარებასა და წწყ ვაქცინას შორის. 
• ბავშვობის ვაქცინაციების გამოტოვების შემთხვევაში, თქვენი შვილი მძიმე ინფექციური დაავადებებით შეიძლება დაინფიცირდეს, როგორიცაა ყივანახველა, წითელა ან ყბაყურა. 

აუტიზმის სპექტრის დაავადებები ბავშვის აღქმასა და სოციალურ ქცევას ეხება. აშლილობა იწვევს პრობლემებს განვითარებას ცხოვრების მნიშვნელოვან ასპექტებში– სოციალურ, ინტერაქციულ, კომინუკაციურ და ქცევით აქტივობებში. 

ზოგიერთი ბავშვი აუტიზმის სპექტრის აშლილობის სიმპტომებს ადრეულად ავლენს. ზოგიერთი კი ნორმალურად ვითარდება რამდენიმე თვის ან წლის განმავლობაში და შემდეგ უცაბედად ხდება აგრესიული ან კარგავს მეტყველებისა და კომუნიკაციის იმ უნარებს, რაც მანამდე ჰქონდა. 

აუტიზმით დაავადებულ თითოეულ ბავშვს საკუთარი უნიკალური ნიშნები და სიმპტომები აქვს, რომლებიც ფუნქციონირების სხვადასხვა დონეზე აისახება. სიმძიმე სოციალური კომუნიკაციის დონეზეა დამოკიდებული. შეზღუდული, განმეორებითი ქცევა ბავშვებს ხელს უშლის ნორმალურ ფუნქციონირებაში. 

რადგან სიმპტომები და ნიშნები ყველა პაციენტში უნიკალურია, სიმძიმის დონის განსაზღვრა რთულდება. აუტიზმის სპექტრის აშლილობისათვის დამახასიათებელი ქცევები და სიმპტომები ქვემოთაა განხილული. 

• არ პასუხობს საკუთარი სახელით მიმართვაზე ან თითქოს არ ესმის თქვენი ნათქვამი ზოგჯერ 
• არ უყვარს ჩახუტება ან დაჭერა და ურჩევნია მარტო თამაში, იკეტება საკუთარ სამყაროში 
• არ ამყარებს მხედველობით კონტაქტს და არ აქვს მეტყველი იერი 
• არ ლაპარაკობს, ლაპარაკს იწყებს გვიან, ან კარგავს ლაპარაკის იმ უნარსაც, რაც მანამდე ჰქონდა 
• არ იწყებს საუბარს ან არ აგრძელებს მას, შეიძლება მხოლოდ რაიმეს მოთხოვნის ან დასახელების მიზნით წამოიწყოს საუბარი 
• საუბრობს უჩვეულო ტონით ან რიტმით, შეიძლება გავდეს რობოტის მსგავს ხმას 
• იმეორებს სიტყვებს ან ფრაზებს გაუჩერებლად, მაგრამ ვერ იყენებს მათ ადეკვატურად 
• ვერ იგებს მარტივ შეკითხვებსა და მითითებებს 
• არ გამოხატავს ემოციებს, გრძნობებს და ვერ ხვდება სხვის ემოციებს 
• არ მიანიშნებს ნივთებზე ან არ მოაქვს ნივთები გასაზიარებლად 
• სოციალური კავშირის დროს პასიური, აგრესიული ან ხელისშემშლელია 

• ახასიათებს განმეორებითი მოძრაობები, როგორიცაა რწევა, ბრუნვა, ხელების ქნევა ან ასრულებს იმ მოძრაობებს, რომლითაც ავნებს თავს, როგორიცაა თავის დარტყმა კედელზე 
• აყალიბებს სპეციფიკურ რუტინას ან რიტუალს და ღიზიანდება ცვლილების შემთხვევაში 
• მოძრაობს გაუჩერებლად 
• არ მოსწონს ცვლილება, გიწევთ წინააღმდეგობას 
• აქვს კოორდინაციის პრობლემები, როგორიცაა მოძრაობის უცნაური ფორმა,მოუხერხებლობა, ფეხისწვერებზე სიარული, აქვს უჩვეულო, გადაჭარბებული სხეულის ენა 
• აოცებს ნივთის დეტალები, როგორიცაა სათამაშო მანქანის ბორბლები, მაგრამ ვერ იაზრებს ნივთის ზოგად სურათს 
• შეიძლება იყოს ზედმეტად მგრძნობიარე სინათლეზე, ხმაურზე, შეხებაზე, თუმცა არ აწუხებდეს ტკივილი 
• არ ერთვება იმიტაციურ თამაშებში 
• ფოკუსირებს ერთ კონკრეტულ ნივთზე ინტენსიურად 
• საკვებს ირჩევს უცნაურად, მაგალითად ჭამს მხოლოდ რამდენიმე ტიპის საკვებს ან გარკვეული ტექსტურის საკვებს 

აუტიზმით დაავადებულ ბავშვებში ძირითადად შენელებულია სწავლისა და ქცევითი უნარების განვითარების პროცესები, რაც გამოიხატება ნორმალურზე დაბალი ინტელექტის მაჩვენებლით. ზოგიერთ ბავშვში კი ვლინდება ნორმალური ან მაღალი ინტელექტის მაჩვენებელი, ისინი სწავლობენ ადვილად, მაგრამ კომუნიკაციის პრობლემა მაინც აქვთ და ვერ აზიარებენ ამ ცოდნას ყოველდღიურ სიტუაციებში. აუტიზმის სპექტრის აშლილობით დაავადებულთა უმცირესობა კი განსაკუთრებით ნიჭიერია– აქვთ უჩვეულო უნარები სპეციფიკურ აქტივობაში, როგორიცაა ხელოვნება, მათემატიკა ან მუსიკა. 

როცა ბავშვები იზრდებიან, ზოგიერთი მათგანი უფრო ერთვება კომუნიკაციებში და ნაკლები პრობლემა აქვს ქცევაში. ზოგიერთი პაციენტი ნორმალურ ცხოვრებას იწყებს, განსაკუთრებით თუ სიმპტომები ბავშვობაში არცთუ ისე მძიმე იყო. სხვები, სამწუხაროდ ისევ განიცდიან აუტიზმის სიმპტომებს და აქვთ მეტყველებისა და კომუნიკაციის პრობლემები, მოზარდობის ასაკში უფრო იჩენს თავს ქცევითი პრობლემებიც. 

• ბავშვები ზოგადად ინდივიდუალური ტენდენციით ვითარდებიან და შეიძლება გარკვეულ სტადიებს წიგნებში აღწრილ დროში ზუსტად ვერ მიაღწიონ. აუტიზმის სპექტრის აშლილობით დაავადებული ბავშვები განვითარების პრობლემებს ძირითადად სიცოცხლის პირველ წელიწადში ავლენენ. 
• თუ ფიქრობთ, რომ თქვენს შვილს შესაძლოა ჰქონდეს აუტიზმი, ესაუბრეთ ექიმს. ასეთი სიმპტომები სხვა განვითარებით დაავადებებსაც ახასიათებს. რაც უფრო ადრე იწყება მკურნალობა, მით უფრო ეფექტურია იგი. 

ექიმმა შესაძლოა შემოგთავაზოთ განვითარების ტესტების ჩატარება, რათა გამოვლინდეს კოგნიტიური, მეტყველების და სოციალური უნარების დარღვევები. ეს გამოკვლევები აუცილებელია, თუ თქვენი ბავშვი: 

• არ გამოხატავს ღიმილს ან ბედნიერ გამომეტყველებას 6 თვემდე 
• არ ბაძავს ხმიანობას ან სახის გამომეტყველებას 9 თვემდე 
• არ გამოსცემს ბავშვისთვის დამახასიათებელ ხმებს 12 თვემდე 
• არ მიუთითებს საგნებზე ან არ გიქნევთ ხელს 14 თვემდე 
• არ ამბობს ცალკეულ სიტყვებს 16 თვემდე 
• არ თამაშობს იმიტაციურ თამაშებს 18 თვემდე 
• არ ამბობს ორსიტყვიან ფრაზებს 24 თვემდე 
• კარგავს მეტყველების მანამდე არსებულ უნარებს ნებისმიერ ასაკში